କେତେକ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କର ଝାଡା ସମୟରେ ଓ ପରେ ମଳଦ୍ଵାରରୁ ଟୋପା ଟୋପା ରକ୍ତ ନିର୍ଗତ ହୁଏ । କେତେକଙ୍କର ଝାଡା ସହିତ ରକ୍ତ ପଡେ ଏବଂ ଏହି ସମୟରେ ମଳଦ୍ଵାରରେ ତୀବ୍ର ଯନ୍ତ୍ରଣା ଅନୁଭୂତ ହୋଇଥାଏ । ଏହାକୁ ଅର୍ଶ ରୋଗ ବା ଆଧୁନିକ ଚିକିତ୍ସାରେ Piles or Hemorrhoids ବୋଲି କୁହାଯାଏ ।
ଅର୍ଶ ଓ ମଳକଣ୍ଟକ ଏକ ମଳାଶୟ ଓ ମଳଦ୍ଵାରଗତ ରୋଗ । ଏହି ମଳାଶୟରୁ ମଳଦ୍ଵାରପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଅଙ୍ଗକୁ “ଆନୋରେ କଟମ” କୁହାଯାଉଥିବା ବେଳେ ଶଲ୍ୟ ଚିକିତ୍ସା ବିଜ୍ଞାନର ଆଦି ସ୍ରଷ୍ଟା ମହର୍ଷ ସୁଶ୍ରୁତ ଏହହକୁ “ଗୁଦନାଡି” ବୋଲି କହିଛନ୍ତି । ଏହା ଗୁହ୍ୟଦ୍ଵାର ଠାରୁ ସାଢେ ଚାରିଆଙ୍ଗୁଳ ଲମ୍ବ ଭିତର ଆଡକୁ ସୂକ୍ଷ୍ମତନ୍ତୁ ବିଶିଷ୍ଟ ନାଡି ମଳାଶୟରେ ସଂଯୋଗ ହୋଇଛି । ଏହା ଗୁଦାନାଡି ପଥରେ ମଳ ଓ ଅଧୋବାୟୁ ନିଷ୍କାସନ ହୋଇଥାଏ । ଏହା ଶଙ୍ଖାବର୍ତ୍ତ ସଦୃଶ ତିନିଗୋଟି ଆବର୍ତ୍ତ ବା “ତ୍ରିବଳୀ” ନାମରେ ପରିଚିତ । ଯଥା ଭିତରଆଡୁ ଦେଢ ଅଙ୍ଗୁଳି ପରିମାଣ ପ୍ରଥମବଳୀର ନାମ ପ୍ରବାହିଣୀ, ମଧ୍ୟଭାଗରେ ଦେଢଆଙ୍ଗୁଳି ପରିମାଣ ଦ୍ଵିତୀୟ ବଳୀର ନାମ ବିସର୍ଜନୀ, ନିମ୍ନଭାଗରେ ଦେଢ ଆଙ୍ଗୁଳି ପରିମାଣ ଶେଷବଳୀର ନାମ ସମ୍ବରଣୀ ଅଟେ । ପ୍ରବାହିଣୀ ଓ ବିସର୍ଜନୀ ବଳୀରେ ଜାତ ହୋଇଥିବା ମାଂସାଙ୍କୁରକୁ ମଳକଣ୍ଟକ ଓ ସମ୍ଭରଣୀ ବଳୀରେ ଜାତ ହୋଇଥିବା ମାଂସାଙ୍କୁରକୁ ଅରସ୍ସା କୁହାଯାଏ । ଦୋଷଭେଦରେ ଏହି ଅର୍ଶ ରୋଗ ଛଅ ପ୍ରକାରର ଅଟେ , ଯଥା – ବାତଜ, ପିତ୍ତଜ, କଫଜ, ତ୍ରିଦୋଷକ ଓ ସହଜ ବା ଜନ୍ମଜାତ ଦୋଷଭେଦ ଅନୁସାରେ ଏହାର ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ଲକ୍ଷଣ ପ୍ରକାଶ ପାଇଥାଏ ।
ଅର୍ଶ ଲକ୍ଷଣ
ବାତଜ ଅର୍ଶ ଲକ୍ଷଣ: ଶୁଷ୍କ, ଅରୁଣବର୍ଣ୍ଣ କଡମ୍ବ ଫୁଲପରି ନାଡିମୁଖରେ ମାଂସାଙ୍କୁର ଜନ୍ମିଥାଏ । ଏହାଦ୍ଵାରା ମଳକଠିନ ଓକୃଷ୍ଣବର୍ଣ୍ଣ ହୁଏ । ମଳତ୍ୟାଗ ସମୟରେ ଉଦର, କଟା ପୃଷ୍ଣ ପାର୍ଶ୍ଵ ଲିଙ୍ଗା ଓ ଗୁହ୍ୟ ଦ୍ଵାରାରେ ଯନ୍ତ୍ରଣା ହୁଏ ଏବଂ ଚର୍ମ ଚକ୍ଷୁ, ନଖ ଦାନ୍ତ ଓ ମଳାମୁତ୍ର କୃଷ୍ଣବର୍ଣ୍ଣହୁଏ । ମଳ ରୋଧ କାରଣରୁ ଉଦରରେ ଅନେକ ଉପଦ୍ରବ ଦେଖାଦିଏ ।
ପିତ୍ତଜ ଅର୍ଶଲକ୍ଷଣ: ଗୁହ୍ୟଦ୍ଵାରରେ ପିତ୍ତବର୍ଣ୍ଣ ସୂକ୍ଷ୍ମମୁଖ ଯୋକ ଭଳି ମାଂସଙ୍କୁର ଦେଖାଦିଏ । ପତଳା ମଳ ସହିତ ଗୁହ୍ୟଦ୍ଵାରରେ ଜ୍ଵାଳା ହୋଇ ରକ୍ତ ନିର୍ଗତ ହୁଏ । ଏଥିରେ ବିଭିନ୍ନ ଉପସର୍ଗ ଯଥା – ଜ୍ଵର, ଦାହ, ପିପ୍ ପାସା, ମୂର୍ଚ୍ଛା ଇତ୍ୟାଦି ଉପସ୍ଥିତ ହୂର ଏବଂ ଚକ୍ଷୁ ଚର୍ମ, ମୁଖ ନଖ ଦନ୍ତ ଓ ମଳମୂତ୍ର ଇତ୍ୟାଦି ପିତ୍ତବର୍ଣ୍ଣ ହଲିଦିଆ ଦିଶେ ।
କଫଜ ଅର୍ଶ ଲକ୍ଷଣ: ଗୁହ୍ୟଦ୍ଵାରରେ ସ୍ଥୂଳ, କଠିନ, ଗୋଲାକାର, ସ୍ନିଗଧ, ପାଣ୍ଡୁବର୍ଣ୍ଣ ଓ ପଣସ ମଞ୍ଜିଭଳି ମାଂସାଙ୍କୁର ଦେଖାଦିଏ । ଏହା ରକ୍ତଶୂନ୍ୟ ହେଲେ ଅତ୍ୟନ୍ତ କଣ୍ଡୁଯୁକ୍ତ ହୁଏ ଏବଂ ଶ୍ଲେଷ୍ମା ବା ଲାଳମିଶ୍ରିତ ମାଂସଧୁଆ ଜଳ ଅଧିକ ମାତ୍ରା ମଳତ୍ୟାଗ ହୋଇଥାଏ ଏବଂ ଚର୍ମ, ମୁଖ ଦନ୍ତ ମଳ ମୂତ୍ରାଦି ଶୁକ୍ଳବର୍ଣ୍ଣ ବା ପାଣ୍ଡୁବର୍ଣ୍ଣ ହୁଏ । ଏହାର ଉପଦ୍ରବରେ ଜ୍ଵର, ଅରୁଚି, ଅଗ୍ନିମାନ୍ଦ୍ୟ, ଅଜୀର୍ଣ୍ଣ ଓ ମସ୍ତକ ଭାରୀ ବୋଧ ହୁଏ ।
ରକ୍ତଜ ଅର୍ଶ ଲକ୍ଷଣ: ବରଗଛର କଅଁଳ ଫଳ ପ୍ରବାଳ ବା କାଇଁଚ ଫଳ ସଦୃଶ ମଳଦ୍ଵାରରେ ମାଂସାଙ୍କୁର ଦେଖାଦିଏ ଏବଂ ଏହାର ଲକ୍ଷଣଗୁଡିକପିତ୍ତଜ ଅର୍ଶଭଳି ପ୍ରକାଶ ପାଇଥାଏ । କିନ୍ତୁ ଏହାର ବିଶେଷ ଲକ୍ଷଣ ହେଲା – ଏଥିରେ ଅଧିକ ମାତ୍ରାରେ ଦୃଷ୍ଟି ରକ୍ତ ନିର୍ଗତ ହୁଏ । ଅତିଶୟ ରକ୍ତପାତରୁ ବିଭିନ୍ନ ଉପଦ୍ରବ ଦେଖହଦେଇଥାଏ । ଏଥିରୁ ଚକ୍ଷୁ ଲାଳବର୍ଣ୍ଣ ହୁଏ ।
ତ୍ରିଦୋଷଜ ଓ ସହଜ ଅର୍ଶ ଲକ୍ଷଣ: ବାତ ପିତ୍ତ କଫର ମିଳିତ ଲକ୍ଷଣ ପ୍ରକାଶ ପାଇଲେ ତାହାକୁ ତ୍ରିଦୋଷଜ ଅର୍ଶ କୁହାଯାଏ ଏବଂ ପିତାମାତାର ଦୂଷିତ ଶୁକ୍ର ଓ ରଜରୁ ସହଜ ଅର୍ଶ ଜାତ ହୋଇଥାଏ । ଏହି ସହଜାତ ଅର୍ଶର ବିଶେଷ ଲକ୍ଷଣ କର୍କଶ, ପାଣ୍ଡୁବର୍ଣ୍ଣ ଓ ଅନ୍ତୁର୍ମୁଖ ବିଶିଷ୍ଟ । ଏହାକୁ ହିଁ ମଳକଣ୍ଟକୁ କୁହାଯାଏ । ଏହି ଅର୍ଶ ରୋଗୀ ସ୍ଵଭାବତଃ କ୍ରୋଧୀ କୃଶାଙ୍ଗ ଅଳ୍ପାହାରୀ ଓ ସର୍ବାଙ୍ଗଶିରାରେ ବ୍ୟାପ୍ତ ହୋଇଥାଏ । ଏହି ରୋଗ କଷ୍ଟସାଧ୍ୟ । ଯେଉଁ ଅର୍ଶ ସମ୍ବରଣୀବଳୀରେ ଜନ୍ମେ ଓ ଏକ ଦୋଷରୁ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋଇଥାଏ ତାହା ସୁସାଧ୍ୟ
ରୋଗ ର କାରଣ
ଦୀର୍ଘଦିନ ଧରି କୋଷ୍ଠକାଠିନ୍ୟ ଲାଗିରହିଲେ, ଅଧିକ ତେଲ, ରୋଗ ମସଲା ଓ ଭଜା ପୋଡା ଦ୍ରବ୍ୟ ସେବନ କଲେ, ଅଧିକ ସମୟ ଗଦି ଉପରେ ଓ କଠିନ ଆସନରେ ବସିରହିଲେ, ଠିକ୍ ସମୟରେ ଉପଯୁକ୍ତ ଆହାର ବିହାର ନ କଲେ ଏବଂ ଅତ୍ୟଧିକ ଚା’ କଫି ମଦ୍ୟପାନ ଓ ଧୂମପାନ କଲେ ଏହା ବ୍ୟତୀତ ଦିବାନିଦ୍ରା, ରାତି ଅନିଦ୍ରା, ଅତ୍ୟଧିକ ମୈଥୁନ, ଭୋଜନ ପରେ ମୈଥୁନ ଇତ୍ୟାଦି କ୍ରିୟାଦ୍ଵାରା ଏହି ରୋଗ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ । ତେଣୁ ଏହିସବୁ କ୍ରିୟାରୁ ନିବୃତ ହୋଇ ଉପଯୁକ୍ତ ପଥ୍ୟ ଗ୍ରହଣ କଲେ ଏହି ରୋଗରୁ ରକ୍ଷା ମିଳିଥାଏ ।
ପଥ୍ୟାପଥ୍ୟ
ଅର୍ଶରୋଗୀ ସର୍ବଦା ଅଗ୍ନିଦିପ୍ତିକାରକ ଖାଦ୍ଯ ଯଥା – ପୁରୁଣା ଚାଉଳ ଭାତ ବା ଗହମ ଅଟା ରୁଟି, ମୁଗ ଓ କୋଳଥଡାଳି, ଓଲୁଅ, ପୋଟଳ ଡିମିରି କଞ୍ଚାକଦଳୀ ଓ ଅମୃତଭଣ୍ଡା, କାଙ୍କଡ, କଖାରୁ ଓ ସଜନା ଛୁଇଁ ତରକାରୀ, ଦୁଧ ଘିଅ, ଲୁହୁଣୀ ପାଚିଲା ବେଳରସ, ଗୁଜୁରାତି ଇତ୍ୟାଦି ଗ୍ରହଣ କରିବା ଉଚିତ ଏବଂ ଗୁରୁପାକ, ଭଜା ପୋଡା, ଲଙ୍କା ଖଟା, ଦହି। ଅରୁଆ ବିରି ପିଠା, ମସୁରଡାଳି, ଅଣ୍ଡା ଲୁଣିମାଛ, ଶୁଖୁଆ ଅଗ୍ନିତାପ ରୌଦ୍ରତାପ, ପୂର୍ବଦିଗର ବାୟୁସେବନ ଦିବାନିଦ୍ରା ଆଦି ତ୍ୟାଗ କରିବା ଆବଶ୍ୟକ । ଏହି ସହିତ କେତେକ ସହଜ ଉପଚାର ଗ୍ରହଣ କଲେ ଏହି ରୋଗ ଦୂର ହୋଇଥାଏ ।
୦୧. ରକ୍ତଚନ୍ଦନ, ଚିରେଇତା, ଦୁର୍ଲଭା ଶୁଣ୍ଠି ପ୍ରତ୍ୟେକ ସମଭାଗରେ ନେଇ ପାଚନ ପ୍ରସ୍ତୁତ ପ୍ରଣାଳୀରେ ଉପଯୁକ୍ତ ମାତ୍ରାରେ ମିଶ୍ରି ମିଶାଇ ପାନ କଲେ ରକ୍ତାର୍ଶ ଦୂର ହୁଏ ।
୦୨. କର୍ପୁର ଲବଙ୍ଗ, ଅଲାଇଚ, ଗୁଡତ୍ଵକ, ନାଗେଶ୍ଵର, ଜାଇଫଳ ବେଣାମୂଳ, ଶୁଣ୍ଠି କଳାଜୀରା, କୃଷ୍ଣଅଗୁରୁ, ବଂଶଲୋଚନା, ଜଟାମାଂସୀ, ନୀଳପଦ୍ମ, ପିପ୍ପଳି, ରକ୍ତଚନ୍ଦନ ତଗରପାଦ, ବଳା, କାକୋଳା, ଏହି ସମୁଦାୟ ଦ୍ରବ୍ୟ ସମାନ ଭାଗରେ ନେଇ ଚୂର୍ଣ୍ଣ କରି ଏକତ୍ର କରି ଏହାର ଅର୍ଦ୍ଧଭାଗ ମିଶ୍ରିଗୁଣ୍ଡ ମିଶାଇ ରଖିବ । ଏହି ଚୂର୍ଣ୍ଣରୁ ଦୁଇଚାମଚ ବା ଦଶଗ୍ରାମ ମାତ୍ରାରେ ଉଷୁମଜଳ ସହିତ ଖାଦ୍ୟ ପରେ ଦିନକୁ ଦୁଇଥର ସେବନୀୟ । ଏହା ବାଟ ଅର୍ଶର ଶ୍ରେଷ୍ଠ ଔଷଧଓ ସବୁପ୍ରକାରଅର୍ଶରେ ସେବନ କରିବା ଉଚିତ୍ ।
୦୩. ଓଳ ବା ଓଲୁଅ ଚୂର୍ଣ୍ଣ ଶହେଗ୍ରାମ୍, ଚିତାପାରୁ ପଚାଶ ଗ୍ରାମ, ଶୁଣ୍ଠି, ମରିଚ ହରିଡା ବାହାଡା ଅଁଳା, ପିପ୍ପଳି, ପିପ୍ପଳାମୂଳ, ତାଳିଶପତ୍ର, କଳାଭାଲିଆ, ବିଡଙ୍ଗ, ଗୁଡତ୍ଵକ, ଅଳାଇଚ, ତାଳମୂଳୀ, ପ୍ରତ୍ୟେକ ପଚିଶି ଗ୍ରାମ ଏକତ୍ରକରି ସମୁଦାୟ ଚୂର୍ଣ୍ଣର ଦୁଇଗୁଣ ଗୁଡ ମିଶାଇ ରଖିବା । ବାରଗ୍ରାମ ମାତ୍ରାରେ ଥଣ୍ଡାଜଳ ସହିତ ସକାଳ ସନ୍ଧ୍ୟାରେ ସେବନ କଲେ ସବୁପ୍ରକାର ପୁରାତନ ଅର୍ଶ ଓ ମଳକଣ୍ଟକ ଦୂର ହୋଇ ଉପଦ୍ରବ ଶାନ୍ତ ହୁଏ ।
ଅର୍ଶ ରୋଗରେ ଅଧିକ ଯନ୍ତ୍ରଣା ହେଲେ ବିଭିନ୍ନ ଉପଦ୍ରବ ଦେଖାଦେଲେ, ଅଧିକ ରକ୍ତସ୍ରାବ ହେଲେ ଏବଂ ଏକବର୍ଷରୁ ଅଧିକକାଳ ଲାଗିରହିଲେ ତୁରନ୍ତ ଅଭିଜ୍ଞ ଆୟୁର୍ବେଦ ଡାକ୍ତରଙ୍କ ପରାମର୍ଶ କରିବା ଆବଶ୍ୟକ ।
ବି:ଦ୍ର- ଓଡିଶା ଆୟୁର୍ବେଦ ସେବା ସଦନ
